डबल फेसः पर्दा पछाडि लतको व्यापार!
Surya Baral
नेपालको खाद्य बजारमा लोकप्रिय बनेको करेन्ट चाउचाउ अहिले पुनः विवादको केन्द्रमा छ। कोभिड–१९ पछि कोरियन रामेनको आयात अवरुद्ध हुँदा यशोदा फुड्स प्रा.लि. ले सस्तो मूल्यमा कोरियनजस्तै स्वाद दिने ‘करेन्ट नुडल्स’ बजारमा ल्यायो, जसले युवापुस्तामाझ असाधारण लोकप्रियता पायो। तर अब खुलासा भएको छ — करेन्ट र भोला गुट्खा उत्पादन गर्ने श्रीराम टोब्याक्को उद्योग प्रा.लि. र करेन्ट नुडल्स बनाउने यशोदा फुड्स प्रा.लि.फरक कम्पनी भए पनि दुवैको स्वामित्व एउटै व्यक्ति वा समूहको नियन्त्रणमा रहेको छ।
यस तथ्यले ‘परिवारमैत्री’ भनेर प्रचारित ब्रान्डको छविमाथि नै गम्भीर प्रश्न उठाएको छ। एकातिर नुडल्सलाई सबै उमेरका उपभोक्ताका लागि सुरक्षित र स्वादिलो खाद्य उत्पादनका रूपमा प्रस्तुत गरिन्छ, अर्कोतर्फ सोही मालिक समूहले नशामूलक वस्तु गुट्खा उत्पादन गर्छ। उपभोक्ता र स्वास्थ्य विशेषज्ञहरू दुवैले यसलाई नैतिक र नीतिगत स्वार्थ–संघर्षको रूपमा व्याख्या गरेका छन्।
उपभोक्ताको आलोचना स्पष्ट छ — “बालबालिकालाई लक्षित गरी बेचिने चाउचाउ र स्वास्थ्य नाश गर्ने गुट्खा एउटै मालिकको व्यवसाय हो भने, त्यो कम्पनीको उद्देश्य पोषण होइन, नाफा र निर्भरता हो।”
विवादको अर्को पाटो करेन्ट नुडल्सको रासायनिक संरचनासँग पनि जोडिएको छ। यसको स्वाद बढाउन प्रयोग गरिने रसायनहरू — Monosodium Glutamate (E621), Disodium Guanylate (E627) र Disodium Inosinate (E631) — मिलेर बनेको I+G संयोजन कानूनी सीमा ५०० mg/kg (०.०५%) भन्दा बढी प्रयोग भएको दाबीले उपभोक्तामा ठूलो चिन्ता उत्पन्न गरेको छ। पोषण विज्ञका अनुसार, यी पदार्थले स्वादमा तात्कालिक तृप्ति ल्याए पनि मस्तिष्कको “reward mechanism” लाई उत्तेजित गरी बिस्तारै रासायनिक निर्भरता (addiction) सिर्जना गर्छन्।
खाद्य रसायन विज्ञहरुका अनुसार, “MSG र I+G का मिश्रणले स्वादप्रति अस्वाभाविक आकर्षण पैदा गर्छ। मानिसले सामान्य खाना नीरस महसुस गर्न थाल्छ, जसले पुनः पुनः त्यही वस्तु सेवन गर्ने लत विकास हुन्छ।” उनिहरु का अनुसार, दीर्घकालीन सेवनले स्नायु, मिर्गौला र मानसिक स्वास्थ्यमा असर पुर्याउन सक्छ।
यसले बजारमा एउटा गहिरो विरोधाभास खडा गरेको छ — एउटै मालिकले नशाको दुई रूप बेच्दैछ, एउटा चाउचाउको रूपमा र अर्को गुट्खाको रूपमा। विज्ञहरू भन्छन्, “यो केवल व्यवसाय होइन, रणनीति हो — लत बेच्ने नयाँ शैली।”
कम्पनीका तर्फबाट अहिलेसम्म कुनै औपचारिक प्रतिक्रिया सार्वजनिक गरिएको छैन। तर उपभोक्ता अधिकारकर्मीहरूले सरकार र नियामक निकायलाई स्वामित्वको स्पष्ट खुलासा, रासायनिक परीक्षणको नियमितता र खाद्य–नशामूलक उत्पादनबीचको सीमा निर्धारण गर्न माग गरेका छन्।
अन्ततः, यो विवादले एउटा गम्भीर प्रश्न उठाएको छ — हामीले बजारमा स्वाद खोज्दैछौं कि निर्भरता किन्दैछौं ?
स्वाद क्षणिक हुन सक्छ, तर स्वास्थ्यको मूल्य स्थायी हुन्छ।
